HOAX: madeliefjes gemuteerd door straling in Fukushima

De Hoax-Wijzer | 24/07/2015 | Update: 25/07/2015

Sinds 27 mei 2015 circuleert een foto van madeliefjes die zouden gemuteerd zijn als gevolg van radioactieve stralingen in Fukushima na de nucleaire ramp van 2011. Het gaat hier echter om een hoax: zulke mutaties zijn niet zo uitzonderlijk en kunnen het gevolg zijn van tal van andere, ongerelateerde oorzaken. De kans dat radioactieve straling van Fukushima in dit geval de oorzaak is, is dan ook bijna onbestaande.

De hoax werd overgenomen door Het Nieuwsblad op 24 juli 2015 en luidt als volgt:

Wat scheelt er met de bloemen in Fukushima?

Vier jaar geleden veroorzaakte een zeebeving met daaropvolgende tsunami een ramp in de kerncentrale van Fukushima. Onderzoekers zijn al enkele jaren in de weer om de impact van de ramp op de omgeving te bestuderen.

[...]

Maar ook planten in het gebied rond de kerncentrale zijn aangetast door de radioactieve straling. Dat lijkt ook het geval op een foto van misvormde madeliefjes. Het beeld werd gemaakt in Fukushima en op Twitter geplaatst:

[Twitter link]

Het verschijnsel op de foto wordt door biologen fasciatie genoemd. Dat is een proces waarbij het DNA van de plant gemuteerd en dus veranderd wordt, waardoor de plant op een andere manier groeit. Fasciatie is bijna altijd het gevolg van een omgevingsfactor.

In dit geval lijkt de kans dus groot dat de vervorming van de madeliefjes veroorzaakt is door de radioactieve straling van de kerncentrale. Toch kan de vervorming in zeer uitzonderlijke gevallen veroorzaakt worden door een natuurlijke, spontane mutatie.

De afbeelding werd aanvankelijk op 27 mei 2015 op Twitter geplaatst door ‏@san_kaido met de vermelding van details en omstandigheden. De post werd vervolgens meer dan 1600 geretweet, en in juli ook opgevangen door sommige nieuwsmedia zoals Het Nieuwsblad en The Daily Mail, die zich vooral richten op sensationeel nieuws en daarbij zelden onderzoek verrichten naar de juistheid van hun berichtgeving. Gelukkig hebben andere media wel de moeite gedaan om onderzoek te verrichten.

De foto werd genomen in de Japanse stad Nasushiobara, die iets meer dan 100km van Fukushima gelegen is, waardoor er verkeerdelijk wordt verondersteld dat de mutatie van de bloemen werd veroorzaakt door de nucleaire ramp van maart 2011. Volgens San_kaido was de straling op die plaats gemeten met een waarde van "0,5 μSv/h op 1m boven de grond". Dit beschrijft de stralingsdosis per uur dat op dat moment werd gemeten wanneer de foto werd genomen. Dit zijn geen alarmerende waarden, en wel integendeel: die hoeveelheid staat geklasseerd als veilig voor middelmatige en langdurige bewoning,de op één na meest veilige klasse op een schaalverdeling van 12 klassen.

1 Sv is het effect op 1 kilogram menselijk weefsel nadat het 1 joule energie heeft geabsorbeerd. Indien we die hoeveelheid tegelijk zouden moeten absorberen, zou ons dit inderdaad ziek maken, maar niet wanneer dit verdeeld over een periode gebeurt. We worden allemaal immers de hele tijd aan stralingen blootgesteld: kosmische stralingen, radon, beeldbuis-monitors, ... Deze stralingen zijn op zich zodanig klein dat ons lichaam die perfect kan absorberen. Op een jaarbasis absorbeert het menselijk lichaam gemiddeld zo'n 6,2 mSv (micro-Sv), een gemiddelde dat voor sommigen nog wat hoger kan liggen afhankelijk van de woonplaats.

In verhouding heeft de bloem op de foto gemiddeld slechts zo'n 4,38 mSv per jaar gekregen, als we dit berekenen op basis van de straling die er werd gemeten. De minimale dosis aan straling die nodig is om een plant te laten muteren, is maar liefst 100 µSv per uur, oftewel 0,1 mSv per uur (wat op jaarbasis neerkomt op zo'n 876 mSv). Dat is maar liefst drie keer zoveel als de effectieve straling die werd gemeten bij de bloem in de foto. De effectieve hoeveelheid straling die de plant over een periode van vier jaar zou hebben kunnen ontvangen, is vooralsnog lager dan het minimum nodig om een mutatie te veroorzaken.

Gemuteerde bloemen, zoals afgebeeld op de foto, komen eveneens voor op andere plaatsen die ver verwijderd zijn van nucleaire stralingen. Onderstaande foto werd genomen in 2010 in het Nederlandse natuurgebied Groesplaat in de provincie Noord-Brabant:

Deze foto werd genomen in 2010 in Island Park, Idaho (VS):

Het is erg waarschijnlijk dat de bloemen op de foto in Japan niet muteerden omwille van nucleaire stralingen, maar wel als het gevolg van "fasciatie". Dit is een vorm van mutatie in planten die, hoewel ze zeldzaam voorkomt, reeds bij meer dan 100 verschillende plantsoorten over de hele wereld werd vastgesteld. De oorzaak van fasciatie ligt wellicht bij verschillende factoren: hormonaal onevenwicht, virale of bacteriële infecties, genetische fouten, en de omgeving (insecten of andere dieren die de plant aanvallen, fungus, mijten, strenge vorst in de winter, ...). Bovendien kan een hevige regenval of een langdurige droogte de vorming van nieuwe cellen in de plant verstoren. Als je er daadwerkelijk naar op zoek zou gaan in de natuur, is de kans zelfs vrij groot dat je gemuteerde bloemen of planten zal aantreffen.

Hoewel de nucleaire straling na de ramp van 2011 in Fukushima wel degelijk een impact had op de directe omgeving, is er geen aanwijzing dat de mutatie van de bloemen op deze foto daar ook het gevolg van zijn, en de oorzaak is dus eerder te wijten aan fasciatie. Straling kan in theorie wel fasciatie veroorzaken, en in sommige gevallen is zelfs net de vermindering van stralingen mogelijk de oorzaak van mutaties. In dit geval is de nucleaire straling echter gewoonweg te laag om als oorzaak te kunnen aanduiden, en kan zo'n diagnose bovendien niet worden gesteld zonder effectief onderzoek op het specimen, waardoor de bewering sowieso niet wetenschappelijk is. De meeste experten op dit gebied zijn het er dan ook over eens dat niet de straling van Fukushima maar gewoon natuurlijk voorkomende fasciatie de oorzaak is van de mutatie van de madeliefjes op de foto. Deze hoax past dan ook in het rijtje van alarmistische en paranoïde onzinverhalen over Fukushima en diens nucleaire stralingen die zich via de Stille Oceaan over half de wereld zou hebben verspreid. Het verder verspreiden van zulke hoaxes is dan ook geheel zinloos.